AKAT-1: tranzystorowy analizator równań różniczkowych

Komputer analogowy AKAT-1, a właściwie tranzystorowy analizator równań różniczkowych, został skonstruowany w 1959 roku w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki Polskiej Akademii Nauk (PAN) przez Jacka Karpińskiego i Janusza Tomaszewskiego [Sadzewicz 1963]. Była to pierwsza tego typu konstrukcja na świecie [Grałka 2010].

Zabytki kultury minionych epok, jako świadectwo dziejów narodu, mogą mieć dla współczesnych pokoleń dużą wartość wychowawczą. Będąc wiernym odbiciem życia są czynnikiem kształtującym m. in. świadomość dzisiejszego człowieka, któremu znajomość przejawów kultury minionych czasów ułatwia poznawanie świata zewnętrznego i rozumienie współczesności [Pawlikowski 1959].

W początkach lat 60. XX wieku AKAT-1 pokazano w telewizji jako triumf polskiej myśli technicznej. W 1960 roku UNESCO ogłosiło konkurs dla młodych konstruktorów, do którego zgłoszono dwieście osób z całego świata. Dzięki skonstruowaniu AKAT-1 Jacek Karpiński został polskim kandydatem, zgłoszonym do konkursu przez Państwową Akademię Nauk. W rezultacie został jednym z sześciu zwycięzców, co pozwoliło mu w latach 1961–1962 studiować na Uniwersytecie Harvarda oraz Massachusetts Institute of Technology [Setniewski 2006].

AKAT-1 obejrzeć można w Narodowym Muzeum Techniki w Warszawie.

AKAT-1 rozwiązywał skomplikowane układy równań różniczkowych i symulował procesy matematyczne. Ponadto posiadał niewielkie rozmiary i nowoczesny, jak na koniec lat 50-tych XX wieku, futurystyczny wygląd. Jednostka centralna, jednostka sterująca i monitor zestawiono w jednej zgrabnej bryle, która przypominała urządzenia z filmów science-fiction. Obudowę komputera zaprojektowano w Zakładach Artystyczno-Badawczych Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Niestety przełomowe konstrukcje Jacka Karpińskiego, zarówno AKAT-1, jak i kolejne, nie odniosły sukcesu rynkowego. Nie zostały jednak zapomniane.

W 1963 roku Marek Sadzewicz tak opisywał komputer AKAT-1 (ryc. 1): Przyciski oznaczone znakami matematycznymi, szklany ekran jak w telewizji, na ekranie pokazuje się układ współrzędnych i graficzny przebieg funkcji matematycznych. AKAT-1 był maszyną analogową, która wykonywała niezmiernie doniosłe zadanie: wiązała matematykę z rzeczywistością (…) Ogniste zygzaki na szklanym ekraniku mówią, że istnienie jest ruchem i że konkrety można wyobrazić w abstrakcji.

Rycina 1. Maszyna analogowa AKAT 1 – dzieło warszawskich konstruktorów. Fot. Henryk Jurko. Źródło: Sadzewicz [1963]

W latach, w których mógł rozwijać się Jacek Karpiński brakowało impulsu do rozwoju kultury komputerowej i sztuki technologicznej w wymiarze demokratycznym – uwolnionym spod wpływu nadzorujących instancji państwowych. Historia polskiej informatyki posiada swoich wybitnych konstruktorów i wybitne osiągnięcia, ale ich rozwój został skutecznie zastopowany przez opresyjny system i pospolitą zawiść ludzką. Odgrodzenie żelazną kurtyną uniemożliwiało bezpośrednie nawiązywanie kontaktów naukowych i biznesowych, w tym wymianę technologii i swobodne nabywanie w Europie Zachodniej komponentów niezbędnych do produkcji komputerów. W konsekwencji, niejako automatycznie, krajowe projekty skazywane były na niebyt [Jalewska i Krawczyk 2014]. Nietrudno znaleźć także głosy, że nie bez winy są sami konstruktorzy, którzy niejednokrotnie odmówili współpracy z zachodnimi ośrodkami naukowymi, kierując się najczęściej patriotyzmem. W dużej mierze są to jednak głosy współczesne. W czasach globalizmu taka postawa może być bowiem niezrozumiała.

Podziękowania dla Mazowieckiej Biblioteki Cyfrowej za udostępnienie cyfrowego archiwum czasopisma Stolica.

Źródła

Grałka, D. (2010). Jacek Karpiński: wynalazca komputera osobistego. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Informatyki, 9(1), 54-75.
Jalewska, A., Krawczyk, M. (2014). Trudne relacje sztuki, nauki i technologii w Polsce [w:] Sztuka i technologia w Polsce. Od cyberkomunizmu do kultury makerów, A.Jelewska (red.), Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 15-42.
Pawlikowski, S. (1959). Postępy wiedzy technicznej a ochrona zabytków kultury, Ochrona Zabytków, 2, 82-87.
Sadzewicz, M. (1963). Matematyka i rzeczywistość, Stolica, 16(802), 13.
Setniewski, A. (2006). Ochrona zabytków elektronicznej techniki obliczeniowej w zbiorach Muzeum Techniki. Ochrona Zabytków, 2, 79-86.