Familia komputerów TRS-80

TRS-80 Micro Computer System był jednym z pierwszych masowo produkowanych komputerów osobistych. Komputery TRS-80 szybko zyskały dużą popularność wśród hobbystów, użytkowników domowych i małych firm. Do 1979 roku TRS-80 miał największy dostępny wybór oprogramowania na rynku mikrokomputerów.

Jako jeden z pierwszych komputerów domowych w historii, TRS-80 odniósł duży sukces rynkowy (ryc. 1). Tylko w pierwszym miesiącu po zaprezentowaniu komputera, Tandy Corporation sprzedała około 10 000 sztuk.
System komputerowy TRS-80 posiadał wszystko, czego potrzebował użytkownik, aby mieć w domu prawdziwy komputer – jednostkę centralną, monitor i magnetofon do odczytywania i zapisywania danych. Stacje dyskietek nie były wtedy powszechnie używane, przede wszystkim dlatego, że były bardzo drogie. Mini-dysk TRS-80 dostępny był po roku od premiery komputera, ale kosztował 499 USD, czyli prawie tyle samo co sam komputer. Nawet trzy lata później, w 1980 roku, napęd dyskietek do komputera TRS-80 nadal kosztował około 425 dolarów.

Rycina 1. Radio Shack Tandy TRS-80 Model I System. Autor: Dave Jones. Licence: CC BY-SA 4.0. Źródło: commons.wikimedia.org

Nazwa TRS-80 oznacza: T=Tandy; RS=Radio Shack; 80=Z-80 microprocessor (TRS-80). Później zaczęto używać nazwy „TRS-80 Model I”, aby odróżnić ten komputer od jego kolejnych wersji. Wśród użytkowników funkcjonowało też żartobliwe określenie „Trash-80” [McCracken 2012], które oddawało problemy z jakością wykonania komputera, w szczególności połączeń i gniazd kablowych. W Polsce w latach 80. XX wieku w zakładach Mera-Elzab w Zabrzu produkowano komputery Meritum, które były zgodne z TRS-80 Model I.

„Na dobry początek”

Inicjatorami powstania komputera TRS Radio Shack Model I byli Don French (pracownik Tandy Corporation) i Steve Leininger (szef Homebrew Computer Association). Komputer został zaprezentowany 3 sierpnia 1977 roku na konferencji prasowej w Nowym Jorku i wprowadzony do sprzedaży w tym samym roku przez Tandy Corporation w swojej sieci sklepów z elektroniką RadioShack na terenie USA. Prognozy sprzedaży były bardzo ostrożne. W pierwszym roku zakładano sprzedaż na poziomie od 600 do 1000 egzemplarzy. Tymczasem zainteresowanie komputerem przerosło oczekiwania. W pierwszym miesiącu po prezentacji komputera sprzedano 10 000 sztuk. Tylko w sierpniu 1977 roku aż 250 tys. osób wyraziło chęć zakupu komputera płacąc 100 USD zaliczki [Goldklang 2020a].

TRS-80 Model I w wersji podstawowej kosztował „jedynie” 599 USD. Posiadał 4K pamięci RAM i był sprzedawany z monitorem, magnetofonem i kompletem kabli. Użytkownik musiał posiadać co najwyżej listwę zasilającą z co najmniej trzema gniazdkami.

Model bazowy można było rozbudować poprzez zastosowanie Expansion Interface ($299), który ustawiano bezpośrednio pod monitorem (ryc. 2). Expansion Interface oferował wiele ulepszeń w stosunku do podstawowego TRS-80: port drukarki, port rozszerzeń, opcjonalny port szeregowy, do 32 KB dodatkowej pamięci RAM, dwa złącza napędu taśmowego, sygnały zegara czasu rzeczywistego oraz kontrolery dyskietek.

Rycina 2. Radio Shack TRS-80 z Expansion Interface i monitorem. Zestaw posiadał klawiaturę rozszerzoną o klawisze numeryczne. Autor: Rama & Musée Bolo. Licence: CeCILL, CC BY-SA 2.0 FR. Źródło: commons.wikimedia.org

TRS-80 Model I był sprzedawany jako kompletny i całkowicie zmontowany zestaw, co w tamtych czasach nie było oczywiste. Cena też była przystępna. TRS-80 z konfiguracją dla zastosowań biznesowych kosztował około 2600 USD, a „lekka wersja” dla zastosowań hobbystycznych kosztowała „jedynie” 600 USD. Owszem na rynku dostępne były konkurencyjne modele komputerów IBM, ale kosztowały bagatela 50 tys. dolarów. Inne komputery o wartości 5 tys. dolarów były przeznaczone dla „odważnych” hobbystów. Nie posiadały monitorów i wymagały złożenia (użycia m.in. lutownicy). Nie było zatem żadnej pewności, że po złożeniu zestaw będzie sprawny [Miller 2002].

Monitor wideo dołączony do komputera TRS-80 wyglądał jak standardowy telewizor bez selektora kanałów. Charakteryzował się szerszym pasmem niż większość telewizorów, co zapewniało bardziej przejrzysty obraz. TRS-80 nie mógł być podłączany bezpośrednio do standardowego telewizora [Goldklang 2020a].

TRS-80 przedstawiano jako komputer przenośny. W ofercie Radio Shack dostępne były specjalne walizki do przewożenia zarówno komputera z osprzętem, jak i monitora (TRS-80 System Carrying Case Set, black molded vinyl) [TRS-80 2020].

W latach 80. XX wieku rozwój technologiczny postępował bardzo szybko. Model I był bardzo popularny, zwłaszcza w Ameryce Północnej, jednak jego nieekranowane elementy wewnętrzne powodowały duże zakłócenia w każdym odbiorniku telewizyjnym, który znajdował się w pobliżu [Stewart 2020b]. Ostatecznie zatem Model I został wycofany z produkcji w styczniu 1981 roku z powodu niespełniania przepisów Federal Communications Commission (FCC) dotyczących zakłóceń częstotliwości radiowych.

Do czasu zaprzestania produkcji sprzedano ponad 250 000 egzemplarzy komputera TRS-80 Model I. Sprzedaż zakończono w 1980 roku, gdy dostępne były już nowsze modele: niekompatybilny z modelem pierwszym TRS-80 Model II i kompatybilny TRS-80 Model III. Ostatnim komputerem z rodziny był TRS-80 Model 4, produkowany do 1991 roku [Goldklang 2020a].

TRS-80 Model II

System mikrokomputerowy TRS-80 Model II (ryc. 3) został zaprojektowany i wyprodukowany przez Tandy Corporation w Fort Worth w Teksasie, chociaż Tandy Radio Shack było znacznie lepiej znane z Modeli I, III i IV. TRS-80 Model II nie był ulepszeniem Modelu I, lecz stanowił zupełnie nowy, szybszy i mocniejszy komputer. TRS-80 Model II był pierwszym z linii komputerów biznesowych, w skład której weszły komputery TRS Model 16, Model 12 i Tandy 6000.

W przeciwieństwie do Modelu I, Model II był jednostką typu „wszystko w jednym”. Jednostka centralna i 12-calowy, 80-znakowy monitor mieściły się w jednej obudowie, która zawierała również jednostronną 8-calową stację dyskietek Shugart (8-inch SS/DD Floppy Drive; 486,000 characters per disk), jeden port równoległy i dwa porty szeregowe [TRS-80-II 2020].

Rycina 3. Radio Shack TRS-80 Model II. Autor: Okona. Licence: CC BY-SA 2.5. Źródło: commons.wikimedia.org

Z wyjątkiem prostych programów w języku BASIC, Model II nie obsługiwał oprogramowania przygotowanego dla Modelu I (brak kompatybilności). Ponadto Model II nie miał interfejsu do obsługi magnetofonu, tzn. nie umożliwiał zapisu i odczytu danych na kasetach magnetofonowych.

Wejście Radio Shack na rynek biznesowy zakończyło się sukcesem i przyniosło zyski, pomimo że Model II wraz z oprogramowaniem i urządzeniami peryferyjnymi potrafił być nawet dziesięć razy droższy od Modelu I. W 1980 roku Radio Shack uruchomiło program leasingu dla firm, aby pomóc im pokryć koszty zakupu komputera. W styczniu 1982 roku Tandy Corporation wprowadziło na rynek TRS-80 Model 16. Komputer był kompatybilny z Modelem II i mógł korzystać z jego oprogramowania. Posiadał procesor Motorola 68000 do uruchamiania programów 16-bitowych [Reed 2020]. Model 16 nie zastąpił Modelu II, ale służył jako jego mocniejsza (i droższa) alternatywa. Model II został wycofany w 1983 roku po tym, jak pojawił się jego zastepca – TRS-80 Model 12.

Zorientowany na biznes – TRS-80 Model III

Głównym powodem opracowania Modelu III był fakt, że FCC wprowadziła nowe przepisy dotyczące ograniczenia emisji częstotliwości radiowych (radio frequency, RF) generowanych przez komputery i inne urządzenia elektroniczne. Model I był całkowicie nieekranowany i nie spełniał nowych wymogów.

TRS-80 Model III (ryc. 4) był w zasadzie ulepszeniem Modelu I, dlatego też większość oprogramowania, które powstało dla TRS Model I działało na Modelu III [Goldklang 2020b]. Komputer posiadał wbudowany 12-calowy monitor o wysokiej rozdzielczości [Goldklang 2020b]. Ponadto miał nieco szybszy procesor i więcej pamięci [TRS-80-III 2020].

Rycina 4. Tandy/Radio Shack TRS-80 Model III computer. Autor: Bilby. Licence: CC BY 3.0. Źródło: commons.wikimedia.org

TRS-80 Model III był całkowicie samowystarczalny. Oryginalny TRS-80 Model I miał złącza krawędziowe z kablem taśmowym łączącym klawiaturę z (opcjonalnym) interfejsem rozszerzeń, a także napędami dyskietek. Ten rodzaj połączenia był bardzo zawodny i prowadził do awarii lub blokowania systemu (stąd nazwa Trash-80 dla TRS Model I) [TRS-80-III 2020].

TRS-80 Model 4

W 1983 roku 8-bitowe mikrokomputery osiągnęły granice swoich możliwości technicznych. Rynek podzielił się na kolorowe i „hałaśliwe” komputery domowe wykorzystywane przeważnie do rozrywki, podłączane do telewizorów i obsługujące joystick (np. Commodore 64) oraz „poważne”, stosunkowo drogie maszyny dla biznesu. Użytkownicy komputerów oczekiwali coraz wydajniejszych maszyn i dużych kolorowych ekranów. W odpowiedzi na te tendencje Tandy Corporation wypuściły na rynek TRS-80 Model 4 (ryc. 5).

Rycina 5. TRS-80 Model 4. Autor: Blake Patterson. Licence: CC BY 2.0. Źródło: commons.wikimedia.org

TRS-80 Model III i Model 4 były komputerami typu „wszystko w jednym”. Oznaczało to brak plątaniny kabli, które frustrowały wielu użytkowników.

TRS-80 Model 4 był jednym z ostatnich modeli serii TRS-80 (i nieco mniej znanym). Model 4 w przeciwieństwie do Modelu III, wyświetlał 80 kolumn x 24 wiersze, obsługiwał system operacyjny CP/M i mógł zostać rozszerzony do 128K pamięci RAM. Co więcej był całkowicie kompatybilny z Modelem III. Technologia była bardziej zintegrowana, bardziej niezawodna i umieszczona w estetycznej obudowie. Jednak w 1983 roku prawdziwą konkurencją dla komputerów 8-bitowych stały się 16-bitowe 8088 PC-DOS IBM PC / XT i ich różne klony MS-DOS [Stewart 2020a].

TRS-80 Model 4P

TRS-80 Model 4P (ryc. 6) to przenośna (portable) wersja komputera stacjonarnego Model 4 z wbudowanymi napędami dyskietek 5 1/4-calowych i wyświetlaczem 80 x 24 znaków. Oczywiście „przenośny” to opis subiektywny. Komputer nie posiadał wbudowanej baterii i był stosunkowo duży i ciężki. Ważył 26 funtów. To opinia niektórych użytkowników. Tymczasem producent przedstawiał Model 4P jako: „łatwy do przenoszenia – waży zaledwie 26 funtów – i jest wystarczająco mały, aby zmieścić się w luku bagażowym nad głową w samolocie, pociągu lub autobusie. To idealny komputer dla naszego mobilnego społeczeństwa” [Goldklang 2020c]. Każdy dumny posiadacz Modelu 4P mógł za jedyne $24.95 dokupić oryginalną „heavy-duty black vinyl case” do przenoszenia swojego komputera.

Rycina 6. Tandy Radio Shack TRS-80 Model 4P. Autor: David Elsener (Delsener). Licence: CC BY 3.0. Źródło: commons.wikimedia.org

Co ciekawe TRS-80 Model 4P nie miał wbudowanego systemu operacyjnego – system operacyjny był uruchamiany z dyskietki lub opcjonalnego zewnętrznego dysku twardego [TRS-80-4P 2020].

Color Computer “CoCo”

CoCo był pierwszym kolorowym komputerem Radio Shack (ryc. 7). Był stosunkowo tani, lecz niską cenę uzyskano kosztem wydajności. TRS-80 Color Computer CoCo był jednym z najwolniejszych komputerów w tamtym czasie, posiadał słabszy procesor i mógł wyświetlać tylko 4 kolory. Ponadto klawiatura pozostawiała wiele do życzenia.

Pierwsza wersja komputera CoCo pojawiła się w 1980 roku. W następnych latach wydano kolejne wersje kolorowych komputerów TRS-80, z których każda stanowiła ulepszenie poprzednich modeli. W 1983 roku pojawił się nawet „Micro CoCo” — TRS-80 MC-10.

Rycina 7. Tandy/Radio Shack TRS-80 Color Computer 1. Autor: Bilby. Licence: CC BY 3.0. Źródło: commons.wikimedia.org

Innym ciekawym modelem był TRS-80 PC-1 – pierwszy w historii kieszonkowy komputer programowalny w języku BASIC (first-ever BASIC-programmable pocket-sized computer). PC-1 był stosunkowo niedrogi i kosztował „jedynie” 230 dolarów. Był przy tym przenośny i użyteczny.

Przenośne, nieduże i super tanie

Początek lat 80. XX wieku był czasem ogromnej popularności „super tanich” przenośnych komputerów domowych, które sprzedawały się w tysiącach egzemplarzy. Za przykład może posłużyć choćby Sinclair ZX-80 czy Sinclair ZX-81. Duże zainteresowanie komputerami domowymi sprawiło, że w 1983 roku sieć sklepów Radio Shack rozpoczęła sprzedaż niedrogiego komputera TRS-80 MC-10 (ryc. 8). TRS-80 MC-10 (MC = Micro Color) był pomniejszoną wersją oryginalnego TRS-80 CoCo z 1980 roku. MC-10 miał kilka rzeczy, których brakowało większości Sinclairów – lepszą klawiaturę i możliwość wyświetlania kolorów.

Rycina 8. TRS-80 MC-10 Microcomputer. Autor: Simon South. Licence: CC BY-SA 3.0. Źródło: commons.wikimedia.org

Aby obniżyć cenę, MC-10 miał tylko 4K pamięci RAM, ale podobnie jak w przypadku komputera Sinclair, możliwe było zastosowanie zewnętrznego modułu 16K RAM (69,95 USD), co dawało łącznie 20K pamięci RAM.

Sprzedaż TRS-80 MC-10 nie szła dobrze. W 1983 roku pojawiło się na rynku wiele nowych komputerów, co sprawiło, że konkurencja była zaciekła. Ponadto małe komputery domowe miały swoje ograniczenia, a ceny starszych systemów komputerowych spadały, przez co znajdowały one wielu nabywców. TRS-80 MC-10 nie sprzedawał się tak dobrze, jak oczekiwano, podobnie zresztą jak modele konkurencji, np. Mattel Aquarius.

Podsumowanie

Familia komputerów Radio Shack zapisała wiele barwnych kart w historii komputerów. Zaprezentowane tu modele komputerów TRS to tylko wybrane z wielu. Były one udoskonalane i sprzedawane w różnych wersjach. Sukces pierwszych komputerów TRS wynikał w dużej mierze z przystępnej ceny i kompletności produktu. Początkowo firma myślała o sprzedaży zestawu do samodzielnego montażu, jednak wybrano inną drogę – sprzedaży gotowego systemu komputerowego, ponieważ jak zauważył wtedy Steve Leininger (końcówka lat 70. XX wieku) „niewiele osób potrafi lutować” [Wes 1977]. Wtedy nie było to oczywiste. Komputery były nierzadko składane w garażach według różnych samouczków i drukowanych instrukcji, z części pozyskiwanych w różnych miejscach. Czas pokazał, że obrany kierunek okazał się właściwy.

Źródła

Goldklang, I. (2020a). TRS-80 Computers: TRS-80 Model III. Ira Goldklang’s TRS-80 Revived Site.
Goldklang, I. (2020b). TRS-80 Computers: TRS-80 Model I. Ira Goldklang’s TRS-80 Revived Site.
Goldklang, I. (2020c). TRS-80 Computers: TRS-80 Model 4. Ira Goldklang’s TRS-80 Revived Site. http://www.trs-80.com/wordpress/trs-80-computer-line/model-4/
McCracken, H. (2012). Please Don’t Call It Trash-80: A 35th Anniversary Salute to Radio Shack’s TRS-80. Technologizer. https://techland.time.com/2012/08/03/trs-80/
Miller, R.A. (2002). The history-making Radio Shack TRS-80 microcomputer (25th Anniversary: August 3rd, 2002). Miller Microcomputer Services. http://www.millermicro.com/TRS-80.html
Reed, M. (2020). The TRS‑80 Model II. http://www.trs-80.org/model-2/
Stewart, T. (2020a). TRS-80 Model 4. Terry Stewart’s (Tezza’s) Classic Computer Collection. https://www.classic-computers.org.nz/collection/trs-80-model4.htm
Stewart, T. (2020b). Radio Shack TRS-80 Model 1. Terry Stewart’s (Tezza’s) Classic Computer Collection. https://www.classic-computers.org.nz/collection/trs-80-model1.htm
TRS-80 (2020). Radio Shack TRS-80 Model I. http://oldcomputers.net/trs80i.html
TRS-80-4P (2020). Radio Shack TRS-80 Model 4P. http://oldcomputers.net/trs80-4p.html
TRS-80-II (2020). Radio Shack TRS-80 Model II. http://oldcomputers.net/trs80ii.html
TRS-80-III (2020). Radio Shack TRS-80 Model II. http://oldcomputers.net/trs80iii.html
Wes, T. (1977). Radio Shack’s $600 Home Computer. Creative Computing, 3 (5), 94. https://bit.ly/2G8Ijxc