Niezgrabne jak IBM 5100, ciężkie jak Xerox NoteTaker, przenośne jedynie z nazwy

Pierwsze, samodzielne komputery osobiste

Za pierwszy przenośny komputer uważa się komputer Osborne 1. W tym miejscu należy jednak nadmienić, że Osborne 1 był pierwszym „prawdziwie” przenośnym komputerem, który odniósł rynkowy sukces. Nie był to jednak pierwszy przenośny komputer w ogóle. Komputer ten nie był też laptopem, ponieważ nie posiadał wbudowanej baterii.

Słowa kluczowe: personal computer, compact portable machine, vintage tech, retro computers

Osborne 1 został zaprezentowany publicznie w marcu 1981 roku. Tymczasem dużo wcześniej, bowiem już w 1975 roku powstała prototypowa maszyna przenośna IBM 5100, a w 1978 roku powstał prototyp komputera przenośnego Xerox NoteTaker (Xerox PARC). Chociaż komputery te nie odniosły sukcesu rynkowego, a Xerox NoteTaker nigdy nie trafił do sprzedaży, miały one duży wpływ na projekty późniejszych komputerów przenośnych Osborne 1 i Compaq.

Ciężki jak Xerox NoteTaker

Pierwsze komputery przenośne nie były ani tanie, ani łatwe do przeniesienia (tab. 1). Trudno jest podróżować przez miasto z niezgrabną walizką, która waży ponad 20 kilogramów i która ma stosunkowo duże gabaryty. Ponadto nie wszystkie miały wbudowany akumulator zasilający. Ciężar zestawu przysparzał trudności:
„Ciężko było go nieść (dotyczy komputera Xerox NoteTaker), więc Larry Tesler i Douglas Fairbairn zbudowali dla niego wózek, który pozwolił im wsunąć komputer pod siedzenie fotela w samolocie. Fairbairn stał się pierwszą osobą, która korzystała z komputera osobistego w samolocie. Miało to miejsce w 1976 roku podczas lotu do Rochester.” [Barnes 2007].

Xerox NoteTaker nie stał się produktem komercyjnym, chociaż miał mysz i ekran dotykowy. Ponadto miał wbudowaną baterię, która mogła zasilać urządzenie przez około 2-3 godziny.

Tabela 1. Członkowie rodziny pierwszych komputerów osobistych, przenośnych

Atrybut	HP-9830A	IBM 5100	Xerox NoteTaker	Osborne-1	Osborne-4 Vixen (OCC-4)
Data premiery	1972	1975	1978	1981	1985
Cena (US)	$5,975	od $8 975 do $19,975	$50,000	$1,795	$1,298 $2,798 with external 10MB hard drive
Masa (lb/kg)	45/20	55/25	48/22	24.5/11	18/8
Procesor CPU	Custom 4-boards @ 8MHz	IBM PALM, 1.9MHz*	Intel 8086 @ 1 MHz	Zilog Z80 @ 4.0 MHz	Zilog Z80 @ 4.0 MHz
RAM	4KB or 8KB	16K, 64K max	256K	64K	64K
Display	32 character red LED display	built-in 5-inch monochrome monitor 64 X 16 text	7-inch built-in touch-sensitive monochrome	built-in 5-inch CRT monitor 52 x 24 text	built-in 7-inch monitor 80 x 24 amber text
Storage	Built-in cassette drive	204K quarter-inch tape cartridge	Floppy disk drive	Dual 5-1/4 inch floppy drives	Dual 5-1/4 inch, 400K drives
Serial #:	BASIC Plus in ROM	APL, BASIC	Smalltalk	CP/M on diskette	CP/M 2.2
Power supply, batery	Built-in PSU	Built-in PSU, no battery	Rechargeable battery	Built-in PSU, no battery	Built-in PSU, no battery

PSU – power supply unit
*IBM 5100 nie posiadał typowego CPU (Central Processing Unit). Rolę procesora pełniła płytka drukowana, która składała się z ponad 15 dużych układów [Old Computers 2020].
Źródło: opracowanie własne na podstawie Old Computers [2020] oraz IBM [2020]

Komputer czy kalkulator?

W dokumentacji Hewlett-Packard model HP-9830A był opisany jako „najpotężniejszy” z kalkulatorów serii 9800 (programowalny kalkulator, desktop calculator, ryc. 1). W Hewlett-Packard Journal z grudnia 1972 r. (archiwum HP) napisano: „Model 30 może być zarówno kalkulatorem, komputerem, jak i terminalem. Ma klawiaturę alfanumeryczną jak teleprinter. Wykorzystuje język BASIC. Może być używany jako komputer stacjonarny lub terminal komputera zdalnego.” [Old Computers HP 2020].

Rycina 1. Hewlett-Packard Model 9830A programmable calculator with optional Model 9866 thermal printer mounted on top. Źródło: commons.wikimedia.org, CC BY-SA 3.0 (autor: Hydrargyrum)

Systemy HP serii 9800 były prekursorami komputerów stacjonarnych. Te wczesne systemy były często sprzedawane jako „kalkulatory”, aby ułatwić przedsiębiorstwom zakup.

Według HP.com, współzałożyciel Hewlett-Packard, Bill Hewlett, tak wyjaśnił nazywanie maszyn HP kalkulatorami (dotyczy HP-9100A): „Gdybyśmy nazwali to urządzenie komputerem, zostałoby odrzucone przez guru komputerów naszych klientów, ponieważ nie wyglądało jak IBM. Dlatego postanowiliśmy nazwać to kalkulatorem i wszystkie takie bzdury zniknęły.” [Old Computers HP 2020].

IBM 5100 Portable Computer

IBM 5100 był jednym z pierwszych samodzielnych komputerów osobistych (ryc. 2). Znacznie mniejszy od maszyn mainframe, w całości mieścił się na biurku użytkownika. Rozwój 5100 rozpoczął się w 1973 roku w zakładach IBM w Rochester w stanie Minnesota, a pierwsze modele zostały wysłane do klientów we wrześniu 1975 roku. Zestaw IBM 5100 był kompletny i zawierał monitor, klawiaturę, jednostkę centralną oraz napęd pamięci masowej. Wciąż ważył stanowczo zbyt wiele, jak na komputer „przenośny”, jednak było to nieporównywalnie mniej od komputerów mainframe*, które potrafiły ważyć kilkaset kilogramów. IBM 5100 zaprezentowano we wrześniu 1975 roku. Wersja z 64K RAM kosztowała wówczas $19,975. Komputer był jak na swoje czasy bardzo drogi, dlatego też został zaprojektowany z myślą o rozwiązywaniu problemów naukowych i biznesowych, a nie dla rozrywki. Według IBM [2020] model 5100 był przeznaczony dla inżynierów, analityków i statystyków.

Rycina 2. IBM 5100 (1975). Źródło: www.oldcomputr.com

*Komputer mainframe to komputer przeznaczony do obsługi wielu użytkowników, przeważnie o dużych możliwościach obliczeniowych i gabarytach. Pierwsze komputery tego typu to np. UNIVAC (USA) lub ODRA (Polska). Komputery mainframe znajdują zastosowanie w dużych instytucjach, organizacjach, bankach i korporacjach. Komputery mainframe to przeciwieństwo znacznie mniejszych maszyn personalnych, przeznaczonych dla jednego użytkownika.

Przenośny komputer IBM 5100 zwiastował „przenośną moc dla specjalistów na całym świecie”.

Przyjmuje się, że IBM 5100 to jeden z pierwszych minikomputerów przenośnych na świecie. Poprzedzał go tylko Hewlett-Packard HP-9830A z 1973 roku. IBM 5100 ważył, bagatela, 55 funtów (około 25 kilogramów). Dla porównania Osborne 1 ważył około 11 kilogramów, a model Osborne Vixen ważył 3 kilogramy mniej. Przy wadze 55 funtów IBM 5100 był bardziej „samodzielny”, niż „przenośny”. IBM 5100 był wyposażony w procesor IBM PALM (Put All Logic in Microcode), 1.9MHz i niewielki 5-calowy „monitor” (64 X 16 text). W 1978 roku IBM 5100 został zastąpiony modelem IBM 5110 [Old Computers 2020].

Źródła

• Barnes, S. B. (2007). Alan Kay: Transforming the computer into a communication medium. IEEE Annals of the History of Computing, 29(2), 18-30. DOI: 10.1109/MAHC.2007.17
• IBM (2020). IBM 5100 Portable Computer. IBM Archives.
• Old Computers (2020). Osborne 1 – 1981 by Osborne Computer Corporation, https://oldcomputers.net/ibm5100.html
• Old Computers HP (2020). Osborne 1 – 1981 by Osborne Computer Corporation, https://oldcomputers.net/hp-9830a.html