De Digitale Stad: Cyfrowe Miasto Amsterdamu

Karol Król

Cyfrowe Miasto Amsterdamu (De Digitale Stad, DDS) zostało uruchomione 15 stycznia 1994 roku, jako inicjatywa typu „Freenet” przez centrum kultury De Balie oraz Hack-Tic (późniejszy dostawca Internetu XS4ALL) w Amsterdamie. Sukces eksperymentu sprawił, że jego pomysłodawcy nadali mu trwały charakter.

Cyfrowe Miasto Amsterdamu było pierwszą publiczną przestrzenią internetową w Holandii. Kiedy uruchomiano DDS internet był przeważnie wykorzystywany przez jednostki wojskowe i akademickie. Cyfrowe miasto istniało do 2001 roku i miało wielu użytkowników [Van Westen 2016].

W ciągu pierwszych kilku tygodni tysiące ludzi zarejestrowało się jako „mieszkańcy cyfrowego miasta”. Wszystkie modemy w Amsterdamie i okolicach zostały wyprzedane, a linie telefoniczne DDS były zajęte przez całą dobę [DDS 2000].

Historia Cyfrowego Miasta

Historię Cyfrowego Miasta Amsterdamu można podzielić na cztery zasadnicze etapy: 1) od pomysłu do udanego eksperymentu (od połowy 1993 roku do początku 1994 roku); 2) okres instytucjonalizacji i rozwoju (od końca 1994 roku do 1996 roku); 3) od stabilizacji do rosnącej konkurencji i spadku (lata 1997-1999); 4) prywatyzacja, walka o prawa własności, pojawiające się alternatywy i zakończenie działalności (2000-2001) [Van den Besselaar i Beckers 2005].

De Digitale Stad, Cyfrowe Miasto Amsterdamu, jest przykładem wirtualnej sieci społecznościowej. W przestrzeni tej użytkownicy stawali się „obywatelami” lub „internautami” i wkraczali w mało znany ówcześnie, przez co niezwykle ekscytujący świat internetu [Alberts i in. 2017].

Pierwsza wersja DDS (DDS 1.0) była rodzajem tablicy ogłoszeń (bulletin board system, BBS) i posiadała statyczne menu tekstowe. Ponadto korzystała z protokołu komunikacyjnego Gopher [Alberts i in. 2017]. Drugą wersję DDS (DDS 2.0) oparto na protokole HTTP, jednak stopień interaktywności wciąż był niezadowalający. Dlatego już po kilku tygodniach udostępniono DDS 3.0. Wersja ta miała prawdziwie interaktywny charakter, który znacznie lepiej oddawał metaforę miasta (ryc. 1). W cyfrowej przestrzeni publicznej funkcjonowały różne obiekty, np. „poczta”, „plac miejski” lub „kawiarnia”. Taka organizacja infrastruktury sprawiała, że poruszanie się po cyfrowym mieście było bardziej intuicyjne.

Rycina 1. The map of the Digital City (Źródło: Internet Archive).

Metafora cyfrowego miasta została wprowadzona i wypromowana jako przestrzeń wspólna, przestrzeń publiczna. Nadmienić należy, że w latach 1994-1995 usługi sieciowe były przeważnie dostępne na terenie jednostek administracji publicznej, w uniwersytetach lub korporacjach [Alberts i in. 2017].

Metafora miasta

W celu zaprojektowania złożonego, wielowarstwowego systemu tak, aby użytkownicy mogli nawigować instynktownie, De Digitale Stad działo w oparciu o metaforę miasta. W cyfrowym Amsterdamie funkcjonowały: [pleins] (zatłoczone, publiczne skwery) i cyfrowe domostwa [digital homes]. Czat nazywany był „kafejką” [café]. Istniało także wydzielone miejsce dla użytkowników, którzy opuścili miasto [cemetery]. Nawet policja miała „własny budynek”.

Cztery główne, „wirtualne społeczności”, które w tamtym czasie wywoływały poruszenie zostały zaprezentowane na Ars Electronica w 1995 roku: „De Digitale Stad” (DDS; The Digital City) z Amsterdamu, „Internationale Stadt” (IS) z Berlina, „t0 Netbase” (czyt. T Null Netbase) z Wiednia i „The Thing” z Nowego Jorku (…)

DDS 3.0 zbudowano wokół „placów”, które były podstawą infrastruktury cyfrowego miasta. Place były miejscem spotkań osób, które były zainteresowane daną tematyką. Istniało wiele sposobów poruszania się po cyfrowym mieście: „od placu do placu”, poprzez cyfrową mapę miasta lub za pomocą indeksu alfabetycznego, tj. spisu wszystkich podmiotów zarejestrowanych w mieście. Ponadto każdy plac był wyposażony w „pasek funkcji” z wbudowaną wyszukiwarką.

Budynki, bilbordy, a nawet metro

Każdy plac oferował miejsce na osiem „budynków”, które mogły być wynajmowane przez dostawców informacji. Budynek mógł prezentować informacje o firmach, organizacjach non-profit lub grupach organizacji.

Na każdym placu umieszczone były tzw. billboardy, tj. reklamy internetowe, które najczęściej przedstawiały logo danej firmy. Kliknięcie w bilbord prowadziło do komercyjnych stron internetowych.

Każdy plac miał własną kawiarnię, która była miejscem, gdzie prowadzone były rozmowy w czasie rzeczywistym na tematy związane z danym placem. W tzw. kioskach dostępne były czasopisma i książki opublikowane w internecie i związane z tematyką danego placu. Za selekcję materiałów w kiosku odpowiadał zespół DDS. Pod nazwą „drogi boczne” publikowane były linki do innych witryn internetowych.

Przyciski typu „powerbar” były określane mianem „taksówki” ponieważ pozwalały na szybkie przeniesienie się w inne miejsce w cyfrowym mieście.

Jedną z najstarszych części cyfrowego miasta było tzw. metro, tj. wirtualny świat składający się z tysięcy przestrzeni, obiektów, wydarzeń itp. Użytkownicy mogli spacerować po metrze, rozmawiać z innymi użytkownikami, budować nowe przestrzenie i obiekty. Metro było jedną z najpopularniejszych części Cyfrowego Miasta Amsterdamu i przekształciło się w prawdziwą społeczność.

Mieszkańcy cyfrowego miasta

De Digitale Stad w wersji 3.0 było prawdziwie interaktywne, a logowanie pozwalało na coś więcej niż tylko uzyskanie dostępu. Każdemu użytkownikowi przydzielany był awatar, który reprezentował go podczas „spaceru” po cyfrowym mieście. Rolę awatara pełnił niewielki plik graficzny – ikona symbolizująca użytkownika (ryc. 2). Awatary były inspirowane postacią Beakera z programu Muppet Show [Alberts i in. 2017].

Rycina 2. Avatary [Alberts i in. 2017]

Ważną częścią filozofii DDS było to, że użytkownicy byli nie tylko „konsumentami” (informacji), ale także pełnoprawnymi obywatelami, którzy mogli ze sobą współistnieć i współdziałać. Mieszkańcy cyfrowego miasta mieli możliwość „zbudowania własnego domu” i umieszczenia w nim stron informacyjnych. Założenie „domu” było bezpłatne, jednak podlegało kilku regułom, np. „dom” nie mógł służyć do rozpowszechniania informacji handlowych. „Obszary mieszkalne” znajdowały się pomiędzy każdym z placów na mapie.

Rosnące zainteresowanie cyfrowym miastem

Liczba użytkowników De Digitale Stad rosła relatywnie szybko: po pierwszych dziesięciu tygodniach w serwisie zarejestrowanych było około 10 tys. mieszkańców i odnotowano ponad 100 tys. wizyt. W marcu 1995 roku liczba mieszkańców Cyfrowego Miasta Amsterdamu wynosiła już około 33 tys., co w tamtych czasach było imponującym wynikiem. Miasto rozrastało się w tempie około 160 mieszkańców dziennie. W lutym 1996 roku zarejestrowało się 4639 nowych mieszkańców, a w marcu 1996 roku zarejestrowały się kolejne 5022 osoby [DDS 2000]. W 1996 roku populacja cyfrowego miasta wzrosła do około 48 tys., przy średnio ośmiu tysiącach wizyt dziennie. Ponadto każdego dnia cyfrowe miasto odwiedzało około 2 tys. „turystów”, tzn. niezarejestrowanych użytkowników. W czerwcu 1998 roku liczba mieszkańców wzrosła do około 80 tys., pomimo że obywatele, którzy nie korzystali z miasta dłużej niż trzy miesiące byli z niego „usuwani” [Van den Besselaar i Beckers 1998].

Podsumowanie

De Digitale Stad to najstarsza holenderska wirtualna społeczność, która odegrała ważną rolę w historii internetu. Dziedzictwo Cyfrowego Miasta Amsterdamu jest tak samo ważne, jak zabytkowe budynki i infrastruktura w fizycznej przestrzeni publicznej. Po dwóch latach istnienia cyfrowego miasta wykonano pełną kopię zapasową systemu „do zbadania przez archeologów w odległej przyszłości” [Alberts i in. 2017].

W 2011 roku rozpoczęto prace nad prezentacją dziedzictwa DDS w Muzeum Amsterdamu (Amsterdam Museum). Niewielka grupa ludzi próbowała odzyskać jak najwięcej ze sprzętu, kodu i plików DDS. W 2014 roku zgromadzony materiał stał się częścią kolekcji muzealnej. W 2016 roku kontynuowano poszukiwanie archaicznych materiałów DDS w ramach projektu „The Digital City Revives”. Działania te zostały uhonorowane nagrodą Digital Preservation Award w kategorii „National Archives Award for Safeguarding the Digital Legacy” [Future Heritage Lab 2020].

Obecnie prowadzone są prace, których celem jest rekonstrukcja i udostępnienie Cyfrowego Miasta Amsterdamu w internecie. Badane są relacje zachodzące pomiędzy jego użytkownikami w przeszłości, a także metafora miasta i jego infrastruktury, w tym metra, kawiarni i placów.

Źródła

Alberts, G., Went, M., Jansma, R. (2017). Archaeology of the Amsterdam digital city; why digital data are dynamic and should be treated accordingly. Internet Histories, 1(1-2), 146-159. https://doi.org/10.1080/24701475.2017.1309852
DDS (2000). The Digital City (Amsterdam). Internet Archive. https://web.archive.org/web/20000819032520/http://www.dds.nl/dds/info/english/
Future Heritage Lab (2020). Digital City (DDS). https://waag.org/en/project/digital-city-dds
Van den Besselaar, P., Beckers, D. (1998). Demographics and Sociographics of the Digital City. In: Ishida T. (eds) Community Computing and Support Systems. Lecture Notes in Computer Science, vol 1519. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/3-540-49247-X_8
Van den Besselaar, P., Beckers, D. (2005). The Life and Death of the Great Amsterdam Digital City. In: van den Besselaar P., Koizumi S. (eds) Digital Cities III. Information Technologies for Social Capital: Cross-cultural Perspectives. Digital Cities 2003. Lecture Notes in Computer Science, vol 3081. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/11407546_4
Van Westen, R. (2016). The Digital City unlocked. Waag – technology & society. https://waag.org/en/article/digital-city-unlocked