Cyfrowe artefakty

Cyfrowe artefakty

Karol Król
Kraków, wrzesień 2019 roku

Internet w swoich początkach składał się z szeregu prostych stron tekstowych. Brian Merchant [2014] przyrównał ich eksplorację do oglądania klasycznego, czarno-białego filmu niemego. Pierwsza strona internetowa (info.cern.ch) została odtworzona przez CERN w 2013 roku z kopii archiwalnych. Przez wiele lat jej adres URL był nieaktywny, a witryna była w pewnym sensie zapomniana [Berners-Lee et al. 1994].

Witryny internetowe pełne są artefaktów graficznych występujących zwłaszcza we wczesnej kulturze internetowej, np. stosowane kilkanaście lat temu animowane, „krzykliwe” GIFy oraz pojedyncze obiekty lub całe witryny Flash. Obiekty dziedzictwa kultury internetowej są równie ważne jak każdy album muzyczny, obraz, film lub inny artefakt kulturalny, a ich zachowanie jest niezbędne do udokumentowania zmian zachodzących w cyberkulturze. Te cyfrowe artefakty są świadectwem tego, jak wyglądała przeszłość WWW [Watercutter 2013].

Odnalezienie strony internetowej z przełomu wieków może być odkryciem czegoś szczególnego – może przywołać wspomnienia, wzbudzić sentyment i nostalgię. Według A. Watercutter [2013] jest coś w tych „starych witrynach” co sprawia, że warto je zachować, np. stronę promocyjną filmu Space Jam z 1996 roku [Space Jam 1996], zbudowaną w archaiczny sposób przy pomocy tzw. ramek (HTML tag: ) lub kolekcję witryn typu „Enter”.

Archiwum Enter 99

Archiwum „Enter 99” [Enter 2019] składa się z 99 stron wejściowych (strony startowe przyjmujące przeważnie postać grafiki zachęcającej do przejścia dalej) znalezionych w GeoCities (Yahoo! GeoCities was a web hosting service). Archiwum „Enter 99” stoi na straży pamięci o zjawisku „Enter Page”, wszechobecnego elementu wczesnych stron internetowych (Web 1.0). Istnieje niebezpieczeństwo, że wiele z tych „osobliwych witryn” może zniknąć z sieci na zawsze.

DNA sieci, która przeminęła

W erze Web 1.0 oraz w początkach Web 2.0 użytkownicy tworzyli własne witryny z pasji – witryny te, utworzone przy pomocy dostępnych wtedy narzędzi, dają świadectwo kształtowania się kultury Internetu. Kopie witryn internetowych dostępne w Internet Archive zawierają DNA sieci, która przeminęła. Witryny te są uwiecznione, jakby „uwięzione w bursztynie”. W kontekście dzisiejszej, dopracowanej, „robotycznej”, analitycznej i semantycznej sieci Web 3.0 wyglądają odrobinę niezręcznie i jakby „nie na miejscu” [Watercutter 2013]. Wczesne witryny pochodzą z czasów, gdy sieci społecznościowe dopiero się rozwijały. Obecnie istnieją liczne serwisy społecznościowe, a posiadanie osobistej strony internetowej nie jest już tak powszechne jak kiedyś. Ludzie utrzymują indywidualne strony np. do prezentacji portfolio lub w celach biznesowych, lecz wydaje się to mniej konieczne.

Przykładem witryny internetowej, która stała się obiektem cyfrowego dziedzictwa kulturowego jest witryna The Million Dollar Homepage. Alex Tew w 2005 roku wystawił na sprzedaż milion pikseli (ryc. 1), które złożyły się na potężną, interaktywną tablicę. Każdy z pikseli (lub zbiór pikseli) był linkiem, który odsyłał do konkretnej witryny internetowej. Dzisiaj to cyfrowe płótno z 2005 roku jest „rozkładającym się cyfrowym artefaktem”. Stanowi swoisty „pomnik kruchości Internetu” [Bowers 2017] – wiele z linków prowadzi obecnie do witryn, które przestały już istnieć [Yanofsky 2014]. Witryna The Million Dollar Homepage jest zapisem wzorów estetycznych i komercyjnych charakterystycznych dla ery Web 1.0. Zakup piksela za jednego dolara okazał się w rzeczywistości zakupem „własnego kawałka historii Internetu”.

Rycina 1. The Million Dollar Homepage (zrzut ekranu)
Źródło: The Million Dollar Homepage

Innym cyfrowym artefaktem jest witryna internetowa projektu Venus [1999] mającego na celu symulację działania Large Hadron Collider (CERN) w wirtualnej rzeczywistości. Kolejnym artefaktem jest witryna GhostTowns.com [Ghost Towns 1998], na której prezentowane są „miasta-duchów” [Watercutter 2013].

Witryny zamrożone w czasie

Wiele witryn internetowych zachowało swoją pierwotną oprawę graficzną dlatego, że przestały być rozwijane, przestały być potrzebne lub zostały porzucone. Istnieją jednak witryny, które zostały poniekąd celowo „zamrożone w czasie”. George Ouzounian – lepiej znany w sieci jako Maddox – uruchomił swoją witrynę zatytułowaną „The Best Page in the Universe” w 1997 roku i od tamtej pory nie aktualizował jej layoutu, pomimo że cały czas publikuje nowe treści, a jego strona stała się zjawiskiem internetowym. Innym przykładem jest witryna gospodarstwa agroturystycznego z Polski – Agro-Norwa (http://agro-norwa.pl). Domenę zarejestrowano w marcu 2002 roku i od tamtej pory oprawa graficzna witryny pozostała niezmieniona, włączając w to stronę startową typu „Enter” i grafikę charakterystyczną dla początków World Wide Web.

W ciągu mniej niż trzech dekad World Wide Web przeszła z „8-bitowej epoki kamienia” (8-bit stone age) do epoki interaktywności i użyteczności, obfitując w estetyczne, responsywne witryny. Wielu użytkowników nie pamięta już, jak wyglądały strony internetowe w pierwszych latach istnienia sieci, a ta zmienia się bardzo dynamicznie. Każdego dnia powstają nowe strony internetowe, a inne znikają. Czy witryny, które „chcą przetrwać” muszą zostać zmodernizowane, dostosowane lub wymienione na nowe?

Źródła

• Berners-Lee, R., Cailliau, A., Luotonen, H.F. and Nielsen, A. (1994). The World-Wide Web. Communications of the ACM, 37(8), 76-82, http://dx.doi.org/10.1145/179606.179671
• Bowers, J. (2017). A Million Squandered: The Million Dollar Homepage as a Decaying Digital Artifact. Library Innovation Lab, https://goo.gl/rppeQV
• Enter (2019). Enter 99. Internet Archeology, Internetarchaeology.org
• Ghost Towns (1998). Ghost Towns, http://www.ghosttowns.com/
• Merchant, B. (2014). What It Was Like to Surf the Web in 1989. Motherboard Blog, http://bit.ly/2Wibwg1
• Space Jam (1996). Space Jam. Warner Bros, https://www.spacejam.com
• Venus (1999). The VENUS project. CERN, http://venus.web.cern.ch
• Watercutter, A. (2013). Internet Archaeology: Behold the Most Hilarious Abandoned Websites. Wired. CNMN Collection, https://www.wired.com/2013/04/websites-stuck-in-time/
• Yanofsky, D. (2014). The Million Dollar Homepage still exists, but 22% of it has rotted away. Quartz, https://goo.gl/rycFbh