MERITUM-1: cyfrowa rozrywka w PRL

MERITUM-1: cyfrowa rozrywka w PRL*

*PRL: Polska Rzeczpospolita Ludowa – oficjalna nazwa państwa polskiego, używana w latach 1952–1989.

W latach 80. XX wieku komputeryzacja nabierała rozpędu. Dziedzina mikroinformatyki zajmująca się komputerami osobistymi stawała się jedną z najszybciej i najprężniej rozwijających się dziedzin techniki. Liczba sprzedawanych na świecie komputerów osobistych sięgała już wtedy milionów sztuk rocznie [Korga i in. 1983].

Problemem była cena

Początkiem lat 80. XX wieku sytuacja w Polsce w dziedzinie mikroinformatyki była stosunkowo zaniedbana. Istotnym problemem był brak niedużego, przenośnego komputera krajowego, dostępnego w przystępnej cenie [Korga i in. 1983]. W 1984 roku nowe Commodore 64 z oryginalnym magnetofonem kosztowało około 185 tys. złotych. Komputer Amstrad Schneider CPC 464* (ryc. 1) z monochromatycznym monitorem kosztował blisko 400 tys. złotych. Najtańszy używany ZX-81 kosztował w 1984 roku równowartość sześciu przeciętnych pensji [Kluska i Rozwadowski 2014, s. 28]. Korga i inni [1983] ocenili, że zestaw komputerowy byłby dostępny dla Polaków gdyby kosztował około 200-300 tys. zł. – „Sądzimy, iż w aktualnej sytuacji rozwoju mikroinformatyki w kraju, i przy aktualnej cenie, mikrokomputer nie ma szans zaistnieć nawet w zamożnym domu”. Przy średniej miesięcznej płacy wynoszącej wówczas około 20 tysięcy złotych zakup komputera był dla wielu milionów Polaków nieosiągalny.

*Colour Personal Computer, CPC; sprzedawany był jako kompletny zestaw pod hasłem „po otwarciu pudełka nie potrzebujesz nic więcej”.

Rycina 1. Amstrad CPC 6128
Licencja: GNU Free Documentation License (autor: NaSH)
Źródło: pl.wikipedia.org

Pozostawały zatem możliwości pozyskania/zakupienia sprzętu spoza oficjalnego obiegu lub zrobienie go samemu (np. podążając za serią artykułów opublikowanych w czasopiśmie ‘Audio-Video’). Główny Urząd Ceł opublikował statystyki, z których wynikało, że w 1985 osoby prywatne sprowadziły do Polski około 8 tysięcy mikrokomputerów. Ile sprowadzono ich w rzeczywistości – nie wiadomo [Kluska i Rozwadowski 2014].

Utworzenie sieci lokalnej z 10 komputerów MERITUM-1, zarządzanych komputerem MERITUM-2, kosztowało w 1985 roku 4 miliony złotych [Kaźmierczak 2019].

Produkcja komputerów MERITUM

MERITUM zaprezentowano po raz pierwszy na Krajowych Targach w Poznaniu we wrześniu 1983 roku. Był to komputer polski, jednak wzorowany na mikrokomputerze TRS-80 Model II, który był produkowany w latach 1978-83 przez amerykańską firmę Tandy Radio Shack [Korga 1984]. TRS-80 miał stosunkowo prostą konstrukcję, przez co był tani w produkcji. Jednocześnie jednak jego możliwości wykraczały poza wzorzec typowego mikrokomputera domowego.

Komputer osobisty MERITUM był konstrukcją opartą w całości o krajową bazę surowcową, za wyjątkiem mikroprocesora U-880D, dostępnego w ramach wymiany towarowej między krajami RWPG (Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej). MERITUM-1 (ryc. 2) składało się z jednostki centralnej w postaci mikroprocesora U-880D /odpowiednik Z-80/, pamięci operacyjnej 17 Kbajtów, pamięci stałej 14 Kbajtów oraz pamięci obrazu 1 Kbajt.

Rycina 2. Meritum-1 – zestaw podstawowy
Licencja: CC BY 3.0 (autor: Elkon Elektronika)
Źródło: pl.m.wikipedia.org

Montaż seryjny mikrokomputera MERITUM-1 rozpoczęto latem 1984 roku na Wydziale Montażu Systemów Mikrokomputerowych Mera-Elzab w Zabrzu. Latem 1985 roku rozpoczęto produkcję modelu MERITUM-2, który wyposażono w 64KB pamięci RAM oraz polskie znaki diakrytyczne na klawiaturze. Ponadto komputer raportował gotowość do pracy w języku polskim. W latach 1986-1987 Mera-Elzab rozpoczęło produkcję MERITUM-3. Wyprodukowano serię prototypów w liczbie około 100 sztuk. Był to trzeci, a zarazem ostatni model z serii [Kaźmierczak 2019].

Na „polski komputer” Meritum-1 możliwe było samodzielne przepisanie (z książeczki dołączonej do komputera) i uruchomienie gry planszowej „mankala” i zręcznościowej „strzelanie do kaczek”. Meritum umożliwiało także uruchomienie gier z TRS-80, takich jak: „ELIZA: zabawa w psychoterapię”, „BOUNCE: zwalczanie obiektów kosmicznych”, „OTE LLO: gra starożytna” czy „CAR: jazda samochodem”. Nieliczni gracze z tamtej epoki z rozrzewnieniem wspominają Robaka Franciszka – jedną z wersji popularnej gry w „węża” [Kluska i Rozwadowski 2014].

MERITUM czyli daleki od perfekcji

Komputer MERITUM nie był udaną konstrukcją. W 1988 roku Piotr Biedrzycki w artykule zamieszczonym na łamach czasopisma IKS napisał: „Meritum ma niewielkie oprogramowanie. Jego słaba grafika, brak kolorów i niewielkie możliwości generowania dźwięków zniechęcają do tworzenia programów, a w szczególności gier” [Kluska i Rozwadowski 2014, s. 54]. Wybrane niedoskonałości mikrokomputera MERITUM: był programowo dokładną kopią TRS-80, co oznaczało, że polski mikrokomputer, przeznaczony głównie dla polskiej oświaty, swoją gotowość do pracy zgłaszał w języku angielskim. Komputer nie był także w stanie obsłużyć polskich znaków diakrytycznych, których brakowało na klawiaturze [Kaźmierczak 2019]. Użytkownicy MERITUM zgłaszali znaczne nagrzewanie się mikrokomputera i zasilacza, zwłaszcza podczas dłuższej pracy. Mogło to być przyczyną awarii i zakłóceń w pracy. Ponadto dokumentacja techniczno-ruchowa mikrokomputera (31 stron formatu A-5) była źle opracowana. Jej treść pozwala jedynie na powierzchowne zapoznanie się z urządzeniem [Chrześcijański i Żebrowski 1985].

Kolejki po komputery dłuższe niż po szynkę

W roku 1985 pojawiły się w sklepach sieci Pewex komputery „Atari – Personal Computer”. Użytkownicy dostawali wraz z zakupionym komputerem gwarancję i autoryzowany serwis. Wyniki ankiety przeprowadzonej w 1988 roku wśród czytelników „Bajtka” nie pozostawiły złudzeń. Prawie 2/3 respondentów posiadało „małe” Atari, podczas gdy pozostali korzystali z rozmaitych odmian Spectrum lub Commodore [Kluska i Rozwadowski 2014].

Krzemowa fala płynie przez Polskę

Gra „Żabie zawody” była przykładem nauczania informatyki poprzez przepisywanie listingów w językach BASIC lub Logo do pamięci komputera. Tzw. listingi były publikowane np. w czasopiśmie „Bajtek”. Program 'Żabie zawody’ najpierw rysował na ekranie stół (dwie linie pionowe, jedna pozioma), a następnie przy lewej jego krawędzi umieszczał znaki „&”, symbolizujące 'żaby’. Żaba, która doskoczyła najdalej wygrywała, lecz jeśli spadła ze stołu czekała ją dyskwalifikacja. Za inny przykład posłużyć może listing gry 'Nessie’, autorstwa Janusza B. Wiśniewskiego, również opublikowany w czasopiśmie „Bajtek”. Czytelnik mógł linijka po linijce przepisać kod źródłowy do pamięci swojego Atari. Gra polegała na strzelaniu do obiektów poruszających się po ekranie. W 'Bajtku’ opublikowano wówczas wiele listingów, które pozwalały utworzyć grę na własnym komputerze. Dziełem, na które składało się zbyt wiele linijek kodu, aby opublikować je na łamach Bajtka, była gra „Miauczur”, autorstwa Przemysława Siwińskiego. Była to gra platformowa na komputer Amstrad, która polegała na kierowaniu kotem w świecie pułapek, myszy i psów. Gra nie została nigdy wydana w wersji komercyjnej i przepadła bez śladu na którejś z trzy-calowych dyskietek [Kluska i Rozwadowski 2014].

W 1985 roku w Polsce, ośmiobitowe mikrokomputery miała garstka wybrańców z dostępem do dewiz, a kolorowy telewizor wciąż był luksusem [Kluska i Rozwadowski 2014].

Pierwsze polskie gry komputerowe

Jednym z pierwszych krajowych autorów oprogramowania rozrywkowego był Jerzy Wałaszek, który w latach 1984-1985 stworzył m.in. gry logiczne, w tym układanki, komputerową adaptację gry Mastermind (ryc. 3) czy zręcznościowego „węża” (ryc. 4). Wszystkie te gry przetrwały do czasów współczesnych ponieważ ich kod źródłowy został zapisany na papierze – w zeszycie szkolnym. Są to prawdopodobnie jedyne polskie, całkowicie autorskie projekty na ZX-81, które doczekały się współczesności [Kluska i Rozwadowski 2014].

Rycina 3. Gra Mastermind na komputer ZX-81 autorstwa Jerzego Wałaszka (zrzut ekranu)
Źródło: archiwum speccy.pl

Rycina 4. Gra Snake (Wąż) na komputer ZX-81 autorstwa Jerzego Wałaszka (zrzut ekranu)
Źródło: archiwum speccy.pl

Jedną z pierwszym polskich gier mikrokomputerowych była gra „Barman”. Gracz wcielał się w postać pracownika zakładu gastronomicznego, którego rolą było serwowanie napojów. Nieobsłużenie klientów powodowało przegraną [Kluska i Rozwadowski 2014]. Gra Barman była klonem popularnej gry Tapper, która krążyła wśród graczy w formie listingu w połowie lat 80. XX wieku. Swoistą „kopię gry” Barman odnaleźć można w magazynie IKS, gdzie w 1988 roku opublikowano kod programu na komputer Meritum. Autorem kodu, choć brak jest całkowitej pewności, był Piotr Biedrzycki. Ten sam twórca opublikował w „IKS” strzelankę pt. Nietoperze, w której eliminowało się tytułowe ssaki. Zdaniem Kluski i Rozwadowskiego [2014] wiele wskazuje na to, że są to produkcje oryginalne – prawdziwie polskie gry na Meritum, które w formie kodów źródłowych przetrwały do obecnych czasów.

Źródła

• Chrześcijański, Z., Żebrowski, J. (1985). Mikrokomputer Meritum-I. Informatyka, 1, 17-18. Wydawnictwo NOT SIGMA.
• Kaźmierczak, M. (2019). MERA ELZAB Meritum – Historia. PolskieKomputery.pl
• Kluska, B., Rozwadowski, M. (2014). Bajty polskie. Sosnowiec: Muzeum Historii Komputerów i Informatyki.
• Korga, Z. (1984). Mikrokomputer osobisty Meritum. Biuletyn Techniczno-Informacyjny MERA. 5-6 (52-55), 52-55, available at: http://bit.ly/2P3Yqyk
• Korga, Z., Smoliński, A., Lipowski, J., Podsiadło, P. (1983). Komputer osobisty(?) – Meritum. Biuletyn Techniczno-Informacyjny MERA, 10(256), 3-6, available at: http://bit.ly/2J6It6Q