Ochrona informatycznego dziedzictwa kulturowego
W budynku, do którego prowadzi niepozorne wejście od ul. Sienkiewicza 28, mieści się największa w Polsce kolekcja maszyn elektronicznych pokazująca rozwój sprzętu komputerowego na przestrzeni ostatnich 60 lat. Kolekcja ta należy do Muzeum Historii Komputerów i Informatyki w Katowicach.
Muzeum prawdziwie zabytkowych komputerów udowadnia, że 30 lat w informatyce to tyle co trzy wieki w architekturze.
Muzeum Historii Komputerów i Informatyki (MHKI) swoją siedzibę ma w budynku Katowice Miasto Ogrodów Instytucja Kultury im. Krystyny Bochenek przy ul. Plac Sejmu Śląskiego 2. Dla zwiedzających muzeum udostępnia swoje zbiory w każdą sobotę, punktualnie o godzinie 15:00 (wejście od ul. Sienkiewicza 28).
MHKI posiada status „w organizacji”, co umożliwia większą swobodę działania w doborze i aranżacji eksponatów.
Muzeum Historii Komputerów i Informatyki w Katowicach to największe w Polsce muzeum technologii informatycznych (ochrony dziedzictwa informatycznego) [Pstrocka-Rak i Rak 2021], zarejestrowane w wykazie muzeów prowadzonym przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [Wykaz 2022]. Katowickie MHKI to przedsięwzięcie ochrony dziedzictwa informatycznego. Muzeum wyróżnia się największą w Polsce powierzchnią ekspozycji (ryc. 1), która obejmuje siedem pomieszczeń o łącznej powierzchni około 780 m2. Na uwagę zasługują także lata produkcji udostępnianych egzemplarzy, które sięgają od 1970 roku (Odra 1304) do roku 2006 (Apple iMac G5).
Rycina 1. Fragmenty ekspozycji Muzeum Historii Komputerów i Informatyki w Katowicach, w tym sala poświęcona ośmiobitowym komputerom domowym z lat 80. XX w. Fot. Karol Król
W wykazie muzeów działających w oparciu o statut bądź regulamin uzgodniony z ministrem właściwym do spraw kultury i dziedzictwa narodowego (wykaz nie jest tożsamy z Państwowym Rejestrem Muzeów) odnaleźć można następujące muzea związane z szeroko rozumianą informatyką: 1) Muzeum Historii Komputerów i Informatyki (w organizacji) (pozycja 463, stan z dnia 21.11.2022); 2) Muzeum Komputerów i Gier w Warszawie (w organizacji) (pozycja 800, stan z dnia 21.11.2022); 3) Muzeum Komputerów i Konsol w Osielsku (pozycja 794, stan z dnia 21.11.2022); 4) Narodowe Muzeum Techniki w Warszawie (w organizacji) (pozycja 355, stan z dnia 21.11.2022). Jednostki te zobowiązane są funkcjonować w oparciu o Ustawę o muzeach [1996].
Cechą charakterystyczną muzeów informatyki jest udostępnianie zwiedzającym eksponatów do bezpośredniej interakcji.
Ustawa ta nakazuje ochronę eksponatów, które są traktowane jako nienaruszalna całość (ryc. 2), a muzeum powinno dążyć do systematycznego i konsekwentnego kompletowania oraz poszerzania kolekcji wg określonego klucza, przywracania eksponatów do stanu funkcjonalnego, prowadzenia działalności edukacyjnej i badawczej, kształcenia kadry muzealnej, rejestrowania i publikowania materiałów związanych z historią technologii komputerowych oraz nawiązywania współpracy ze środowiskami twórców dawnych systemów [Pstrocka-Rak i Rak 2021]. Krzysztof Chwałowski, dyrektor MHKI podkreśla, że ratowanie to najważniejsza z funkcji Muzeum Historii Komputerów i Informatyki w Katowicach. Każdy pozyskany obiekt musi być wpisany do muzealnego rejestru, zgodnie z wytycznymi dla zabytków techniki zwanych zabytkami informatyki [Szpak 2019].
MHKI udostępnia wyjątkową na skalę kraju kolekcję zapomnianych komputerów, które wspomagały socjalistyczne wysiłki przemysłowe i wojskowe [Szpak 2019].
Rycina 2. ODRA 1304. Ekspozycja ODRA 1305 centrum obliczeniowe. Fot. Karol Król
Muzeum powstało z inicjatywy osób prywatnych, które w 2015 roku założyły w tym celu Stowarzyszenie Przyjaciół Muzeum Komputerów. Instytucja pełniąca funkcję muzealną istniała jednak już od 12 grudnia 2012 roku z siedzibą w Wyższej Szkole Mechatroniki w Katowicach. W budynku przy placu Sejmu Śląskiego 2, muzeum swoje zbiory udostępnia od 25 października 2016 roku [Pstrocka-Rak i Rak 2021].
Funkcjonowanie MHKI opiera się głównie na pracy wolontariuszy i pasji zaangażowanych osób.
Rycina 3. Dalekopis (urządzenie do przesyłania wiadomości tekstowych); Programowany Rejestrator Cyfrowy PRS4. Zespół MHKI odratował trzy komputery PRS4 obsługujące śląski węzeł kolejowy. Urządzenia służyły do obsługi tablicy synoptycznej w dyspozytorni zlokalizowanej w rozebranym obecnie budynku ówczesnej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Katowicach (1974−1975*) przy rondzie gen. Jerzego Ziętka. *1975−1998 − Śląska Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych. Fot. Karol Król
W zbiorach MHKI znajdują się unikaty polskiego dziedzictwa informatycznego z lat 60. i 80. XX wieku, w tym komputer Odra 1305 wraz z peryferiami, jedyny tego typu działający egzemplarz w Polsce (jednostka z 1985 roku), Odra 1304, SMC-10 oraz PRS-4 z lat 70., a także Bosman 8, Elwro 800 Junior, Elwro 801 AT, Mazovia 1016 i wiele innych. Zbiory te są świadectwem istnienia krajowego przemysłu informatycznego [Pstrocka-Rak i Rak 2021].
Źródła
- Pstrocka-Rak, M., Rak, G. (2021). Ochrona i udostępnianie kulturowego dziedzictwa informatycznego z perspektywy Muzeum Historii Komputerów i Informatyki w Katowicach. Muzealnictwo, 62, 161-170. https://doi.org/10.5604/01.3001.0015.0686
- Szpak, M. (2019). Muzeum Historii Komputerów i Informatyki: Uratowane spod wiaty. Ultramaryna, http://www.ultramaryna.pl/tekst.php?id=1286
- Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach. Dz.U. 2022 poz. 385.
- Wykaz (2022). Wykaz muzeów. Data dodania wg BIP 14.11.2022. https://bip.mkidn.gov.pl/pages/rejestry-ewidencje-archiwa-wykazy/wykaz-muzeow.php