Włączenie cyfrowego dziedzictwa do strategii rozwoju
Zanikać, według definicji słownikowej, oznacza stać się niewidocznym, niesłyszalnym, lub przestać istnieć. Zanikanie jest zazwyczaj procesem stopniowym, nie zaś gwałtownym. Stąd też najczęściej możliwa jest obserwacja „zanikania” jakiegoś zjawiska, elementu lub obiektu.
Więcej w artykule:
Knapik, W., Król, K. (2023). Inclusion of Vanishing Cultural Heritage in a Sustainable Rural Development Strategy – Prospects, Opportunities, Recommendations. Sustainability, 15(4), 3656. https://doi.org/10.3390/su15043656
W literaturze przedmiotu trudno odnaleźć jednoznaczną definicję „zanikającego dziedzictwa kulturowego”. Shoji Yamada [2017] w swojej pracy na temat świątyń w Kioto i okolicach, terminem tym opisał zjawisko zastępowania oryginalnych malowideł ściennych, uznanych za skarb narodowy Japonii, reprodukcjami cyfrowymi. Zjawisko to opisał jako „zanikanie dóbr kultury w ich oryginalnej formie”. Zanikające dziedzictwo kulturowe jest tu zatem rozumiane jako zastępowanie oryginału – reprodukcją lub zamiennikiem. Zastępowanie oryginału kopią wynika z różnych przyczyn, np. chęci ochrony oryginału przed zniszczeniem lub z powodu braku możliwości odtworzenia oryginału.
Zanikające dziedzictwo kulturowe to również takie, którego istnienie jest poważnie zagrożone z różnych powodów, np. zjawisk przyrodniczych, w tym tektonicznych, atmosferycznych, powtarzających się powodzi i erozji linii brzegowej, ale także społeczno-gospodarczych, kulturowych oraz rozwoju infrastruktury.
Zanikanie dziedzictwa kulturowego bywa rozumiane jako zastępowanie oryginału reprodukcją lub zamiennikiem.
Zanikające elementy dziedzictwa kulturowego należą do rzadkości
Zanikające elementy dziedzictwa kulturowego wciąż występują, nadal są spotykane, jednak należą do rzadkości, przez co bywają poszukiwane. Kategoria ta obejmuje elementy dziedzictwa, wobec których stwierdzono wysokie ryzyko utraty i które spełniają kryteria ograniczonego zasięgu występowania, niewielkiej liczebności i słabnącej dynamiki występowania. W takim rozumieniu, zanikanie elementów dziedzictwa kulturowego może oznaczać np. stopniowe zmniejszanie się liczby rzemieślników uprawiających dany zawód lub posiadających tradycyjną wiedzę i/lub umiejętności (brak następców, brak osób chętnych do kontynuowania danej profesji). Wtedy też mamy do czynienia z tzw. wymierającym zawodem, lub jeśli dotyczy to całkowitego zaniku danego elementu, np. z wymarłym językiem lub tradycją, zwyczajem. Zjawiska te występują we wszystkich płaszczyznach, w jakich rozpatrywane jest dziedzictwo kulturowe, czyli materialnej, niematerialnej, cyfrowej i przyrodniczej.
Zanikanie elementów cyfrowego dziedzictwa kulturowego opisywane jest jako postępujące najszybciej.
Zanikanie dziedzictwa kulturowego dotyczy także dziedzictwa przyrodniczego i jest związane z wymieraniem gatunków oraz utratą różnorodności, przy czym przyroda jest ściśle powiązana z aktywnością ludzką, przez co zanikanie dziedzictwa przyrodniczego może powodować zanikanie tradycji i zwyczajów z nim związanych. Różna jest także dynamika zanikania dziedzictwa kulturowego, przy czym zanikanie elementów cyfrowego dziedzictwa kulturowego opisywane jest jako postępujące najszybciej [Addison 2007, Thwaites 2013, Król i Zdonek 2022]. Konkludując, zanikające dziedzictwo kulturowe jest zagrożone całkowitym zniknięciem (fizyczny brak elementu lub obiektu; także wykasowanie z dysków serwerów) lub zaniechaniem – uprawiania, praktykowania, kultywowania etc.
Innowacyjne podejście do strategii rozwoju uwzględnia inicjatywy oddolne poświęcone zachowaniu dziedzictwa kulturowego oraz elementy cyfrowego dziedzictwa kulturowego.
Dziedzictwo kulturowe w oczach mieszkańców woj. małopolskiego
Obecnie w świadomości mieszkańców woj. małopolskiego dominuje „typowe” postrzeganie elementów dziedzictwa kulturowego, które są utożsamiane prawie wyłącznie z dziedzictwem materialnym i niematerialnych, jak np. przydrożne kapliczki i zabudowa sakralna lub stroje i zwyczaje ludowe, a także kulinaria i rzemiosło. Jest to dobrze poznana i udokumentowana przestrzeń dziedzictwa kulturowego, która znajduje swoje miejsce w strategiach rozwoju. Te z kolei uwzględniają przeważnie dane sformalizowane i instytucjonalne. Warto zatem rozważyć innowacyjne podejście do strategii, które w szerszym zakresie uwzględni inicjatywy oddolne poświęcone zachowaniu dziedzictwa kulturowego, lecz które niekoniecznie trafiają obecnie do szerszego grona odbiorców, w tym obiegu medialnego. Ponadto wyniki badań ankietowych, analiza literatury branżowej oraz opracowań strategicznych ujawniły, że cyfrowe dziedzictwo kulturowe nie występuje w odpowiedziach respondentów i jest pomijane w dokumentach strategicznych, tymczasem występuje ono na obszarach wiejskich woj. małopolskiego i przyjmuje np. postać rustykalnych form cyberfolkloru. Jest to pewna luka, którą warto wypełnić.